दिगो विकास

- विकास एक बहुआयामिक अवधारणा हो । यसले समाजमा निरन्तर प्रगतिउन्मुख परिवर्तनको अपेक्षा राख्छ । मानव सभ्यताको सुरुवातदेखि नै विकास कुनै न कुनै रूपमा निरन्तर भइरहेको पाइन्छ ।
- तर, विकसित मुलुकहरूले विकासका नाममा प्राकृतिक स्रोत–साधनको चरम दोहन गरेपछि सिर्जित वातावरणीय असन्तुलन समाधान गर्नुपर्ने आवश्यकता देखियो । त्यसको विकल्पस्वरूप सन् १९७० को दशकदेखि दिगो विकासको अवधारणा सुरु भएको हो ।
- सन् १९८७ मा ब्रुटल्यान्ड कमिसनले प्रकाशित गरेको “हाम्रो साझा भविष्य” (Our Common Future) नामक प्रतिवेदनमार्फत पहिलो पटक दिगो विकास शब्दको प्रयोग गरिएको हो । त्यसअनुसार,
वर्तमान पुस्ताले प्राकृतिक स्रोत–साधनको विवेकपूर्ण उपयोग गर्दै भविष्यका पुस्ताले आफ्ना आवश्यकता पुरा गर्ने क्षमतामा असर नपर्ने गरी सञ्चालन गरिने विकास नै दिगो विकास हो । - दिगो विकास आफैंमा टिकाउ, विनाशरहित र सन्तुलित विकास हो । यसले नवीकरणीय स्रोतको उपयोगलाई प्रोत्साहन र प्रवर्द्धन गर्दछ । सामान्यतया यसलाई वातावरणीय पक्षसँग मात्र जोडेर हेर्ने गरिए पनि वास्तवमा यो राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक लगायत समग्र आयामलाई समेट्ने बहुआयामिक तथा गतिशील अवधारणा हो ।
- नेपालमा दिगो विकासको अभ्यास औपचारिक रूपमा आठौं पञ्चवर्षीय योजनादेखि सुरु भएको हो । नेपालको संविधानले विकाससम्बन्धी नीतिमा दिगो विकास कायम गर्ने नीति अवलम्बन गरेको छ ।
- साथै, हाल संयुक्त राष्ट्रसंघले स्वीकृत दिगो विकास लक्ष्यहरू (SDGs) लाई राष्ट्रिय योजनासँग आन्तरिकीकरण गरिएको छ । यसका कार्यान्वयनमा सरकार, निजी क्षेत्र, सहकारी क्षेत्र, गैरसरकारी क्षेत्र तथा सामुदायिक क्षेत्र लगायत सबै विकास साझेदारहरूको संयुक्त प्रयास भइरहेको छ ।
- राष्ट्रिय योजना आयोगका अनुसार, नेपालमा दिगो विकास लक्ष्यहरू कार्यान्वयन गर्न वार्षिक झन्डै रु. २० खर्ब २५ अर्ब आवश्यक पर्ने अनुमान गरिएको छ ।