नेपाली काष्ठकला र यसको विशेषताहरू

नेपालको समृद्ध काष्ठकलाले यहाँको सांस्कृतिक, धार्मिक र ऐतिहासिक पहिचान झल्काउँछ। विशेषगरी उपत्यकामा रहेका दरबार, मन्दिर, विहार र घरहरूमा काठको कलात्मक प्रयोग अत्यन्त प्रभावशाली पाइन्छ। लिच्छविकालदेखि नै काष्ठकलाको प्रयोग भए पनि त्यस कालका मूर्त उदाहरणहरू धेरैजसो उपलब्ध छैनन्। यद्यपि त्यसपछिका कालका उत्कृष्ट काष्ठकलाका नमुनाहरू अझै संरक्षित छन्।
झ्याल र ढोका
काठमाडौं उपत्यकाका विभिन्न ऐतिहासिक संरचनाहरूमा विभिन्न आकृति र शैलीका काठका कलात्मक झ्यालहरू पाइन्छन्। यस्ता झ्यालहरूमा प्रमुख रूपमा निम्न उल्लेखनीय उदाहरणहरू छन्:
-
मयूर झ्याल (भक्तपुर)
-
देशे मरु झ्याल
-
कुमारी घरका झ्यालहरू (काठमाडौं)
-
५५ झ्याले दरबारका झ्यालहरू (भक्तपुर)
यी सबै झ्यालहरू नेपाली काष्ठकलाका उत्कृष्ट र ऐतिहासिक नमुना हुन्।
तोरण
तोरण भनेको प्रवेशद्वारमाथि रहने अर्धवृत्ताकार काठको सजावटी भाग हो, जुन प्रायः मन्दिर र दरबारहरूमा देख्न पाइन्छ। प्रमुख ऐतिहासिक तोरणहरू यस्ता छन्:
-
इटुमबहालको तोरण – १६औँ शताब्दी (काठमाडौं)
-
भक्तपुर दरबारको मूलचोकको तोरण – १७औँ शताब्दी
-
छुस्या वहालको तोरण – प्रताप मल्लकालीन (काठमाडौं)
यी तोरणहरू काष्ठकला र धार्मिक प्रतीकहरूको संयोजनका उत्कृष्ट नमुना हुन्।
टुँडाल
टुँडाल भनेको छानालाई समर्थन दिन ४५ डिग्रीको कोणमा राखिने साधारण वा कलात्मक काठको खम्बा हो। यसले न केवल वास्तु संरचना सम्हाल्ने काम गर्छ, तर काष्ठकलाको सौन्दर्य पनि प्रस्तुत गर्छ। उल्लेखनीय ऐतिहासिक टुँडालहरू:
-
पाटन महाविहारका सालभञ्जिका मुद्राका टुँडालहरू – १२/१३औँ शताब्दी
-
इटुमबहालका टुँडालहरू – ११औँ शताब्दी
-
पनौतीको इन्द्रेश्वर मन्दिरका टुँडालहरू – १२/१३औँ शताब्दी
मध्यकालीन तले शैलीका मन्दिरहरूमा यस्ता कलात्मक टुँडालहरू प्रशस्त प्रयोग भएका छन्, जसले नेपाली काष्ठकलाको उच्च स्तर दर्शाउँछ।